Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 là cột mốc quan trọng, đánh dấu bước chuyển mình từ cấp THCS lên THPT. Năm 2025, đề thi môn Văn sẽ được thiết kế theo định hướng Chương trình giáo dục phổ thông mới (GDPT 2018), tập trung vào năng lực đọc hiểu, tư duy phản biện và khả năng viết sáng tạo.

Trong bối cảnh đó, việc xác định chính xác những nội dung trọng tâm cần học và ôn luyện sẽ giúp học sinh tiết kiệm thời gian, học đúng – học trúng, từ đó củng cố kiến thức, nâng cao kỹ năng và tự tin bước vào kỳ thi. Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp toàn bộ kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn năm 2025, được phân loại rõ ràng theo từng phần của đề thi, kèm theo các phương pháp học tập hiệu quả và lời khuyên thiết thực dành cho học sinh lớp 9.

1. Những điểm mới quan trọng đối với môn Ngữ văn trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10

Theo thông tin từ Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội cũng như nhiều địa phương lớn khác, đề thi môn Văn năm 2025 không kiểm tra kiến thức máy móc, mà tập trung đánh giá năng lực đọc hiểu, tư duy phản biện và khả năng viết của học sinh. Đây là điểm đổi mới quan trọng đòi hỏi học sinh phải có nền tảng vững chắc về kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, đồng thời linh hoạt trong việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Cụ thể, đề thi sẽ bao gồm hai phần:

Phần 1: Đọc hiểu – có thể là một văn bản thời sự hoặc văn học hiện đại, yêu cầu học sinh rút ra thông điệp, xác định biện pháp tu từ hoặc đánh giá nội dung.

Năm 2025, phần Đọc hiểu sẽ kiểm tra văn bản ngoài sách giáo khoa, bao gồm văn bản văn học, văn bản thông tin và văn bản nghị luận. Đây là điểm mới đòi hỏi học sinh phải chủ động hơn trong quá trình ôn tập. Học sinh cần ôn tập theo khung yêu cầu cần đạt ở đầu mỗi khóa trong sách giáo khoa. Những yêu cầu này sẽ được chuyển hóa thành các dạng câu hỏi trong phần đọc hiểu, tùy thuộc vào loại văn bản.

Phần 2: Viết đoạn văn nghị luận xã hội hoặc bài văn nghị luận văn học

Khi viết văn Nghị luận xã hội, ngoài việc nắm chắc kiến thức, học sinh cần phát triển tư duy logic và diễn đạt rõ ràng. Đề thi có thể yêu cầu viết nghị luận trình bày ý kiến về một vấn đề trong đời sống hoặc nghị luận giải quyết vấn đề. Vì vậy, học sinh cần đọc kỹ đề để xác định đúng dạng bài, đồng thời nắm vững khung dàn ý tương ứng để triển khai lập luận mạch lạc và thuyết phục.

Một điểm mới đáng chú ý là đề Nghị luận văn học sẽ yêu cầu phân tích văn bản ngoài sách giáo khoa. Để xử lý tốt dạng bài này, teen cần chú ý các yếu tố nội dung và hình thức theo đặc trưng thể loại, vận dụng kiến thức và kỹ năng đọc hiểu để tìm ý và lập dàn ý chi tiết.

Từ đó có thể thấy, học sinh không chỉ cần học thuộc lòng bài học mà còn phải hiểu sâu, nhớ đúng và nắm chắc kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn – đó là tiền đề để làm bài thi hiệu quả, đạt điểm cao trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

2. Kiến thức trọng tâm cần nắm vững trong kỳ thi vào 10 môn Ngữ văn

Để đạt kết quả cao trong kỳ thi tuyển sinh lớp 10, học sinh lớp 9 cần xác định rõ các kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, được chia theo từng phần của đề thi. Việc học đúng trọng tâm, luyện đúng kỹ năng không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn nâng cao khả năng xử lý bài thi hiệu quả và chính xác.

2.1. Đọc hiểu văn bản

Phần đọc hiểu văn bản đóng vai trò là nền tảng đầu tiên để đánh giá năng lực cảm thụ và phân tích văn bản của học sinh. Theo cấu trúc đề thi năm 2025, nội dung đọc hiểu chủ yếu xoay quanh văn bản văn học (truyện, thơ, kí), văn bản nghị luận và văn bản thông tin, trải dài từ mức độ nhận biết – thông hiểu – đến vận dụng. Việc nắm chắc kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn ở phần này sẽ giúp học sinh chiếm lĩnh điểm số vững chắc ngay từ phần mở đầu bài thi.

Để giúp học sinh lớp 9 có cái nhìn rõ ràng và cụ thể hơn về kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, đặc biệt là ở phần Đọc hiểu, chúng ta cần phân tích sâu hơn các đề minh họa đã được công bố trong năm học 2025–2026.

Việc nghiên cứu đề thi mẫu không chỉ giúp nhận diện cấu trúc ra đề, mà còn chỉ ra rõ ràng các dạng câu hỏi thường xuất hiện, cấp độ tư duy yêu cầu cũng như hướng khai thác văn bản.

Dưới đây là bảng tổng hợp cấu trúc phần Đọc hiểu từ 2 đề thi minh họa gần nhất – phản ánh khá chính xác định hướng ra đề theo chương trình GDPT 2018:

Sau khi đã nắm được bố cục và cách thức triển khai phần Đọc hiểu, học sinh cần đi sâu hơn vào những dạng câu hỏi phổ biến nhất – những nội dung chắc chắn xuất hiện trong bài thi và thường chiếm tỷ lệ điểm cao.

Đây cũng chính là phần cốt lõi trong nhóm kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn mà các em cần ưu tiên luyện tập trong quá trình ôn thi:

Đọc hiểu là phần “mở cánh cửa đầu tiên” trong bài thi Ngữ văn vào 10. Đây không chỉ là phần chiếm khoảng 30–40% tổng điểm mà còn là nơi giúp học sinh thể hiện sự tinh tế trong tư duy và cảm thụ ngôn ngữ. Vì vậy, việc ôn tập đúng cách, đúng trọng tâm là yếu tố quyết định. Dưới đây là các phương pháp ôn tập hiệu quả, bám sát kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, giúp học sinh lớp 9 dễ dàng làm chủ phần này.

Ôn tập theo dạng câu hỏi – không học thuộc lòng

Thay vì học thuộc các bài văn mẫu hay ghi nhớ máy móc, học sinh nên làm quen với từng dạng câu hỏi đọc hiểu. Mỗi buổi ôn tập có thể tập trung vào một dạng cụ thể:

• Nhận biết: xác định phương thức biểu đạt, thể thơ, phép tu từ.
• Thông hiểu: giải nghĩa từ/câu, nêu nội dung, phân tích tác dụng chi tiết.
• Vận dụng: liên hệ bản thân, đưa ra nhận xét, trình bày suy nghĩ cá nhân.

Ví dụ: Khi gặp câu hỏi “Nêu tác dụng của hình ảnh ‘bóng cây, giọt nắng, sắc hồng…’ trong bài thơ”, học sinh cần biết phân tích nghệ thuật hình ảnh + liên hệ đến cảm xúc, thông điệp văn bản.

Tăng cường luyện đề ngắn – bám sát đề minh họa

Không cần đợi đến gần kỳ thi mới luyện đề, học sinh nên dành thời gian làm quen mỗi tuần với 2 – 3 bài đọc hiểu ngắn, độ dài từ 8 – 12 dòng. Nguồn luyện nên:

• Lấy từ các đề thi minh họa của Sở GD-ĐT (Hà Nội, TP.HCM…)
• Văn bản ngoài SGK (báo chí, thơ hiện đại, văn nghị luận xã hội…)

Mẹo: Tự bấm giờ làm trong 15 phút/phần đọc hiểu và kiểm tra lại đáp án để đánh giá khả năng nhận biết, diễn đạt ngắn gọn.

Lập sổ tay ghi nhớ – hệ thống kiến thức cô đọng

Để ghi nhớ lâu và dễ ôn tập, học sinh nên:

• Ghi lại các biện pháp tu từ thường gặp và cách trình bày tác dụng
• Ghi chú mẫu câu trả lời theo từng dạng câu hỏi (có ví dụ minh họa)
• Hệ thống theo sơ đồ tư duy: câu hỏi – kỹ năng – ví dụ – từ khóa

Ví dụ:

• Câu hỏi: Tác dụng phép điệp từ?
• Gợi ý trả lời: Nhấn mạnh cảm xúc, tạo nhịp điệu cho câu văn/thơ, gây ấn tượng với người đọc.

Rèn kỹ năng viết ngắn gọn – đúng trọng tâm

Phần đọc hiểu yêu cầu viết ngắn – đúng – rõ, nên học sinh cần:

• Viết đúng yêu cầu từng câu hỏi: không dài dòng, không phân tích lan man
• Không chép lại nguyên văn đoạn thơ/văn → phải diễn đạt bằng lời của mình
• Câu hỏi 2–3 điểm: chỉ cần trình bày 2–4 câu mạch lạc, rõ ý

Mẹo giành điểm cao: Trình bày sạch, chia dòng đúng – dễ đọc – đúng từ khóa.

Ôn tập phần Đọc hiểu không khó nếu học sinh có kế hoạch rõ ràng và học theo hướng kỹ năng. Khi đã nắm chắc kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, hiểu rõ cấu trúc đề và luyện tập thường xuyên theo dạng bài, học sinh sẽ hình thành phản xạ tốt, không còn bị động khi gặp văn bản mới.

Sau phần Đọc hiểu, học sinh sẽ bước sang phần yêu cầu viết đoạn văn nghị luận xã hội và nghị luận văn học – đòi hỏi khả năng diễn đạt logic, trình bày lập luận thuyết phục và bày tỏ chính kiến cá nhân một cách rõ ràng.

2.2. Viết nghị luận xã hội và nghị luận văn học

Phần viết chiếm đến 60% tổng điểm trong đề thi Ngữ văn vào 10 theo chương trình GDPT mới, thể hiện rõ định hướng đánh giá năng lực thực hành ngôn ngữ, khả năng tư duy, cảm thụ và thể hiện quan điểm cá nhân của học sinh.

Từ đề minh họa năm học 2025–2026, có thể rút ra những yêu cầu cốt lõi cần nắm vững trong kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, giúp học sinh rèn luyện đúng và hiệu quả trong giai đoạn ôn thi nước rút.

2.2.1. Viết nghị luận xã hội

Trong cấu trúc đề thi Ngữ văn vào lớp 10 năm 2025 theo chương trình GDPT mới, dạng bài viết đoạn văn nghị luận xã hội thường chiếm 2 điểm – tương đương 20% tổng điểm bài thi.

Tuy là dạng bài viết ngắn, nhưng đây lại là phần thể hiện rõ năng lực tư duy, cách nhìn nhận cuộc sống và khả năng lập luận logic của học sinh. Do đó, xác định rõ kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn với dạng bài này sẽ giúp học sinh rèn luyện đúng hướng, làm bài nhanh – gọn – trúng ý.

Đặc điểm của dạng bài nghị luận xã hội

• Viết một đoạn văn khoảng 200 chữ (khoảng 20 dòng, không quá 2/3 trang giấy thi).
• Đề bài thường bắt đầu bằng yêu cầu: “Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ của em về…”

Chủ đề thuộc các lĩnh vực gần gũi với lứa tuổi học sinh:

• Lối sống tích cực, trách nhiệm cá nhân
• Cách vượt qua khó khăn, vươn lên trong học tập và cuộc sống
• Thấu hiểu, yêu thương, biết ơn, tôn trọng

Ví dụ sát với đề thi minh họa năm 2025–2026
Một số chủ đề nghị luận xã hội trong đề thi minh họa:

• “Trình bày suy nghĩ của em về sự cần thiết của việc biết nắm bắt cơ hội trong cuộc sống.”
  → Gợi mở khả năng hành động, tư duy tích cực, chủ động trong học tập.
• “Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ của em về ý nghĩa của thái độ sống tích cực.”
  → Hướng đến tinh thần vượt khó, giữ lạc quan khi đối diện thử thách.

Những chủ đề này không đòi hỏi học sinh viết cao siêu, mà yêu cầu học sinh hiểu đúng – viết rõ – bày tỏ chính kiến cá nhân mạch lạc, chân thành.

Gợi ý cách viết đoạn văn nghị luận xã hội hiệu quả
Học sinh có thể sử dụng mô hình 5 bước để viết đoạn văn khoảng 200 chữ đạt điểm tối đa:

Gợi ý cách ôn tập hiệu quả cho phần nghị luận xã hội

Học theo dạng đề – luyện viết ngắn gọn

• Mỗi tuần luyện viết ít nhất 1 đoạn 200 chữ theo đề mở
• Thời gian viết: tối đa 15 phút/lần để rèn tốc độ và tư duy lập luận

Ghi nhớ các nhóm chủ đề hay ra

• Nhóm 1: Lối sống đẹp (trung thực, trách nhiệm, tiết kiệm…)
• Nhóm 2: Kỹ năng sống (vượt khó, làm chủ bản thân, sử dụng thời gian hiệu quả…)
• Nhóm 3: Tư duy tích cực, niềm tin, lòng biết ơn…

Lập “kho ví dụ thực tế”

• Sưu tầm các nhân vật truyền cảm hứng (Nguyễn Ngọc Ký, Nick Vujicic…)
• Ghi lại trải nghiệm cá nhân, sự kiện thời sự, câu chuyện trong lớp học

Những lưu ý khi làm bài nghị luận xã hội

• Tuyệt đối không biến thành bài văn dài – Chỉ viết 1 đoạn duy nhất
• Không xuống dòng nhiều lần – trình bày liền mạch, rõ ràng
• Tránh kể chuyện dài dòng – ưu tiên lập luận ngắn gọn, trọng tâm
• Ngôn ngữ chuẩn mực, không dùng từ nói miệng
• Chỉ nêu ví dụ khi phù hợp – không liệt kê tràn lan

Dù chỉ chiếm 2 điểm, nhưng đoạn văn nghị luận xã hội lại là “chìa khóa khởi động” giúp học sinh ghi điểm dễ dàng nếu nắm vững kỹ năng. Khi ôn tập theo đúng định hướng và luyện viết thường xuyên theo mô hình rõ ràng, học sinh sẽ làm chủ được kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, đặc biệt là ở phần nghị luận xã hội – phần thể hiện quan điểm sống, thái độ tư duy và bản lĩnh cá nhân một cách tự nhiên nhất.

2.2.2. Viết nghị luận văn học

Nếu đoạn văn nghị luận xã hội là phần thể hiện tư duy và chính kiến cá nhân, thì nghị luận văn học là “sân chơi” thể hiện khả năng cảm thụ nghệ thuật, chiều sâu suy nghĩ và năng lực phân tích văn bản của học sinh.

Trong đề thi vào 10 năm 2025, theo chương trình GDPT mới, phần này chiếm tới 4 điểm – 40% tổng điểm bài thi, là phần quan trọng quyết định đến kết quả tuyển sinh. Vì vậy, việc xác định đúng kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn ở phần nghị luận văn học là yếu tố then chốt để học sinh đạt điểm cao.

Đặc điểm dạng bài nghị luận văn học trong đề thi mới

• Đề bài thường yêu cầu phân tích đoạn trích từ một truyện ngắn trong chương trình Ngữ văn 9.
• Có lược dẫn văn bản cụ thể, học sinh không cần nhớ toàn bộ văn bản, chỉ cần đọc – hiểu – phân tích sâu nội dung trong đoạn trích.
• Có thể yêu cầu:
  Phân tích nhân vật
  Phân tích chi tiết nghệ thuật
  Phân tích nội dung tư tưởng/giá trị nhân văn của đoạn

Ví dụ từ đề thi minh họa 2025–2026

• Đề 1: Viết bài văn phân tích truyện ngắn “Trở về” của Thạch Lam
  → Yêu cầu phân tích tâm trạng nhân vật Tâm khi trở lại nhà sau thời gian xa quê.
• Đề 2: Phân tích đoạn trích trong truyện ngắn “Bố tôi” – Nguyễn Ngọc Thuần
  → Yêu cầu làm rõ tình cảm cha con, sự trưởng thành và cảm xúc của nhân vật tôi.

Đây là kiểu đề quen thuộc nhưng có đổi mới ở cách tiếp cận: không phân tích toàn bộ tác phẩm, mà đi sâu vào đoạn trích – phù hợp với định hướng đánh giá năng lực học sinh của chương trình mới.

Gợi ý cách làm bài nghị luận văn học (4 điểm)
Bố cục bài viết chuẩn mực – dễ ghi điểm

Chiến lược làm bài:

• Đọc kỹ đoạn trích → gạch chân từ khóa, hình ảnh, lời thoại tiêu biểu
• Nhận diện yêu cầu đề: nhân vật, chi tiết hay giá trị tư tưởng
• Triển khai từng đoạn văn: mỗi đoạn phân tích 1 ý → có dẫn chứng + cảm nhận

Gợi ý cách ôn tập hiệu quả cho phần nghị luận văn học

Hệ thống hóa kiến thức theo từng tác phẩm: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất khi ôn tập phần nghị luận văn học.

• Lập bảng tổng hợp kiến thức của từng tác phẩm theo mẫu:
• Tên tác phẩm – Tác giả
• Nhân vật tiêu biểu
• Chi tiết nghệ thuật đặc sắc
• Thông điệp tư tưởng
• Trích dẫn dẫn chứng ngắn gọn

Luyện viết từng đoạn – thay vì viết trọn bài
Thay vì mỗi lần ôn lại viết cả bài văn dài, học sinh nên luyện viết từng đoạn thân bài nhỏ để:

• Rèn kỹ năng triển khai ý mạch lạc
• Tập trung phân tích chi tiết tiêu biểu
• Quen với cách liên kết dẫn chứng – bình luận – cảm nhận

Ví dụ luyện viết đoạn:

Viết một đoạn văn phân tích chi tiết “chiếc lược ngà” trong truyện của Nguyễn Quang Sáng → học sinh tập trung vào ý nghĩa biểu tượng và cảm xúc của nhân vật ông Sáu.

Kết hợp luyện đề ngắn theo đoạn trích
Theo hướng đổi mới, đề thường có lược dẫn văn bản, nên học sinh cần luyện:

• Đọc – hiểu đoạn trích
• Tìm từ khóa – ý chính cần phân tích
• Viết bài theo yêu cầu đề (phân tích nhân vật, chi tiết, tư tưởng)

Tập cảm nhận và đưa ra nhận xét cá nhân
Để làm tốt phần nghị luận văn học, học sinh cần:

• Tập nêu cảm xúc cá nhân sau khi đọc đoạn trích
• Đưa ra những liên hệ thực tế, bài học cuộc sống
• Tránh máy móc, rập khuôn bài mẫu

Chuẩn bị “tủ trích dẫn” – ngắn gọn và linh hoạt
Một số đề có thể yêu cầu học sinh trích dẫn hoặc phân tích hình ảnh cụ thể, vì vậy cần:

• Ghi nhớ các câu văn, chi tiết nghệ thuật tiêu biểu
• Không cần học thuộc nguyên văn dài dòng
• Chỉ cần nhớ cụm từ – hình ảnh đặc sắc, dễ gợi cảm xúc

Ví dụ:

• “Chiếc lược ngà” – biểu tượng tình cha con sâu sắc.
• “Lặng lẽ Sa Pa” – người thanh niên “thèm người”, sống vì lý tưởng.

Muốn làm tốt phần nghị luận văn học trong kỳ thi vào 10, học sinh không thể học dàn trải hay lệ thuộc vào văn mẫu. Cách học hiệu quả là tập trung vào kiến thức trọng tâm thi vào 10 môn Văn, rèn kỹ năng phân tích ngắn gọn, luyện cảm thụ văn học có chiều sâu và trình bày bài viết mạch lạc, rõ ràng.

Tổng kết

Kỳ thi vào lớp 10 không chỉ là một thử thách mà còn là bước chuyển mình lớn đầu tiên trong hành trình học tập của mỗi học sinh. Để đạt kết quả cao trong môn Ngữ văn, các em cần xác định rõ ràng: đây không phải là cuộc thi học thuộc lòng mà là nơi để thể hiện khả năng hiểu văn bản, tư duy phân tích, cảm thụ văn học và bày tỏ quan điểm cá nhân.

Hãy nhớ rằng: chắc kiến thức thôi chưa đủ – các em cần rèn kỹ năng làm bài và hơn hết là giữ sự tự tin. Tự tin là thứ giúp các em bình tĩnh khi vào phòng thi, xử lý từng câu hỏi với tinh thần vững vàng. Dù đề có đổi mới, vẫn có thể đạt điểm cao nếu ôn đúng hướng và làm bài chủ động.

Nếu cần một lộ trình ôn tập rõ ràng và bài bản, học sinh có thể tham khảo HEID – Tài nguyên ôn thi vào 10 môn Ngữ văn và Bộ sách ôn thi vào 10 Ngữ văn theo chương trình mới – có đáp án, hướng dẫn chi tiết.