Giáo dục STEM đang dần trở thành xu hướng toàn cầu, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng thực hành cho học sinh ngay từ bậc tiểu học. Tại Việt Nam, cùng với việc triển khai Chương trình GDPT 2018, nhu cầu về những tài liệu học tập chuẩn hóa, dễ ứng dụng trong lớp học ngày càng cấp thiết.
Trong bối cảnh đó, sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 được NXB Giáo dục Việt Nam tổ chức xuất bản với mục tiêu mang đến một cánh cửa mở ra thế giới khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học đầy hấp dẫn. Cuốn sách được thiết kế phù hợp với điều kiện giáo dục Việt Nam, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách tự nhiên và hứng thú, đồng thời hỗ trợ giáo viên có một công cụ giảng dạy hiệu quả, bám sát định hướng đổi mới giáo dục.
Bài viết này sẽ giới thiệu tổng quan về cấu trúc, nội dung và phương pháp triển khai thực tế của bộ sách, từ đó giúp các thầy cô có cái nhìn toàn diện để áp dụng hiệu quả trong giảng dạy, khơi dậy niềm say mê khám phá và sáng tạo của học sinh ngay từ lớp 1.
1. Giới thiệu bộ sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1
Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo là bộ tài liệu STEM dành cho học sinh tiểu học, được biên soạn bám sát hướng dẫn tại công văn số 909/BGDĐT-GDTH của Bộ Giáo dục và Đào tạo về triển khai giáo dục STEM ở cấp tiểu học, cũng như các yêu cầu cần đạt trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Bộ sách do Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Giáo dục Hà Nội (NXBGDVN) xuất bản, với sự tham gia của đội ngũ tác giả và cố vấn chuyên môn là những chuyên gia, nhà khoa học uy tín hàng đầu trong lĩnh vực giáo dục STEM tại Việt Nam. Không chỉ là nguồn tài liệu với kiến thức chuẩn xác và thực tiễn, cuốn sách còn mở ra một hành trình sáng tạo giúp học sinh phát triển trí tuệ, rèn luyện kỹ năng, đồng thời khơi dậy niềm hứng thú khám phá thế giới xung quanh.
2. Tổng quan sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1
Trong đó, sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 được thiết kế theo quy trình học tập khoa học, có hệ thống và phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh đầu cấp. Mỗi bài học đều tuân theo cấu trúc 5 bước rõ ràng – từ gợi mở vấn đề, tìm hiểu, thảo luận đến vận dụng kiến thức vào thực tế – tạo nên một hành trình học tập mạch lạc, hấp dẫn.
Điểm đặc biệt của bộ sách là việc áp dụng phương pháp học tập trải nghiệm thông qua 5 giai đoạn liên tiếp, trong đó mỗi giai đoạn đều có vai trò và mục đích riêng, giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức tự nhiên mà còn phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo ngay từ những năm học đầu tiên.
2.1. Câu chuyện STEM
Cách tiếp cận trong phần mở đầu luôn xuất phát từ những câu chuyện sinh động, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của trẻ em. Thay vì đưa ra kiến thức khô khan, tác giả khéo léo sử dụng các hiện tượng tự nhiên, sản phẩm quen thuộc hoặc những mô hình thú vị để thu hút sự chú ý của học sinh.
Ví dụ: Khi học về chủ đề “Ngôi nhà mơ ước”, câu chuyện có thể bắt đầu từ việc quan sát những ngôi nhà khác nhau trong khu phố. Hoặc với chủ đề “Cột đèn giao thông xoay”, câu chuyện sẽ dẫn dắt từ trải nghiệm đi đường của các em.
Mục đích của phần câu chuyện STEM không chỉ đơn thuần là tạo hứng thú. Đây còn là giai đoạn quan trọng để kích hoạt tư duy tò mò và giúp học sinh liên kết kiến thức mới với những hiểu biết sẵn có. Câu chuyện STEM cũng tạo ra bối cảnh học tập có ý nghĩa, giúp các em hiểu rằng STEM có mặt khắp nơi trong cuộc sống.
2.2. Thử thách STEM
Đặc điểm của thử thách trong sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 được thiết kế với độ khó vừa phải, phù hợp với khả năng của học sinh 6-7 tuổi. Mỗi thử thách đều có tính thực tế cao và có thể giải quyết được bằng các vật liệu đơn giản, dễ tìm. Thử thách thường được đặt ra dưới dạng câu hỏi mở hoặc nhiệm vụ cụ thể mà học sinh cần hoàn thành.
Ví dụ:
- “Làm thế nào để tạo ra một ngôi nhà vừa đẹp vừa vững chắc?”
- hoặc “Thiết kế một cột đèn giao thông có thể xoay để hiển thị các tín hiệu khác nhau”.
Cách xây dựng thử thách phù hợp trong cuốn sách STEM luôn tuân theo nguyên tắc từ đơn giản đến phức tạp.
Bộ sách không đưa ra những yêu cầu quá khó so với sự phát triển của học sinh lớp 1 khiến các em nản chí, mà cũng không quá dễ đến mức các em cảm thấy nhàm chán. Mỗi thử thách đều có nhiều cách giải quyết, khuyến khích tính sáng tạo và tư duy đa chiều.
2.3. Kiến thức STEM
Phương pháp tích hợp liên môn được thể hiện rõ nét qua cách sách kết hợp kiến thức từ Khoa học tự nhiên, Toán học, Công nghệ và Kỹ thuật một cách tự nhiên. Thay vì học riêng lẻ từng môn, học sinh được tiếp cận kiến thức dưới dạng hệ thống liên kết.
Ví dụ, khi học về “Thước trượt cộng trừ”, học sinh vừa học về phép toán cộng trừ (Toán), vừa hiểu về cơ chế trượt (Vật lý), đồng thời thực hành kỹ năng đo vạch chia và lắp ráp (Công nghệ). Kiến thức về an toàn lao động và làm việc nhóm cũng được lồng ghép tự nhiên.
Cách trình bày kiến thức trong sách sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu với độ tuổi 6-7. Các khái niệm phức tạp được chia nhỏ thành những phần dễ tiếp thu, kèm theo hình ảnh minh họa sinh động và màu sắc. Thông tin được sắp xếp theo trình tự logic, từ hiện tượng cụ thể đến nguyên lý chung.
2.4. Sáng chế STEM
Quy trình thực hành được mô tả chi tiết qua từng bước cụ thể, giúp học sinh có thể tự thực hiện hoặc thực hiện theo nhóm. Mỗi bước đều có hình ảnh hướng dẫn rõ ràng, kèm theo những lưu ý an toàn cần thiết.
Quy trình thường bao gồm:
- Chuẩn bị vật liệu
- Phác thảo ý tưởng
- Thực hiện lắp ráp
- Kiểm tra hoạt động
- Hoàn thiện sản phẩm
Học sinh được khuyến khích thử nghiệm nhiều lần để tìm ra cách làm tốt nhất.
Hướng dẫn điều chỉnh là điểm mạnh đặc biệt của sách, không chỉ đưa ra một cách làm duy nhất mà còn gợi ý những phương án thay thế khi gặp khó khăn. Ví dụ, nếu không có vật liệu này thì có thể thay bằng vật liệu khác, hoặc nếu sản phẩm chưa hoạt động tốt thì cần điều chỉnh như thế nào.
2.5. STEM và cuộc sống
Liên hệ thực tế được thể hiện qua cách bộ sách kết nối những gì học sinh vừa làm với các hiện tượng, sản phẩm có thật trong đời sống. Học sinh được giúp nhận ra rằng những gì các em vừa học và làm có ý nghĩa thực tiễn và được ứng dụng rộng rãi.
Ví dụ, sau khi làm “Cột đèn giao thông xoay”, học sinh sẽ hiểu hơn về hệ thống giao thông thực tế. Khi tạo ra “Chậu cây hai tầng”, các em sẽ liên kết với việc trồng cây trong gia đình và trường học.
Ứng dụng mở rộng không chỉ dừng lại ở việc giải thích hiện tượng mà còn gợi ý những dự án tương tự mà học sinh có thể thực hiện ở nhà hoặc trong các môn học khác. Điều này giúp mở rộng không gian học tập và khuyến khích học sinh tiếp tục khám phá.
Tham khảo sách:
- Sách giáo dục – Hành trình sáng tạo STEM lớp 1 (Sách học sinh)
- Sách giáo viên STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1
3. 10 chủ đề thực hành trong sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1
Bộ sách STEM lớp 1 được thiết kế với 10 chủ đề thực hành đa dạng và thú vị, mỗi chủ đề đều gắn liền với cuộc sống hàng ngày của học sinh. Các chủ đề này được sắp xếp theo trình tự từ đơn giản đến phức tạp, giúp học sinh dần dần làm quen và phát triển kỹ năng STEM một cách tự nhiên.
3.1. Ngôi nhà mơ ước
Ở bài học mở đầu, học sinh làm quen các bộ phận cơ bản của ngôi nhà: tường, mái, cửa, cửa sổ, sân… và cách chúng “phối hợp” để tạo nên không gian sống. Trọng tâm là lắp ghép mô hình bằng bìa, que tre, giấy màu; các em tự thiết kế, đo – cắt – ráp theo ý tưởng của mình. Sau khi hoàn thiện, từng nhóm trình bày phương án, giải thích lựa chọn và rèn kỹ năng hợp tác qua phân vai công việc.
3.2.Cột đèn giao thông xoay
Chủ đề này giúp học sinh hiểu ý nghĩa của 3 màu đèn giao thông: đỏ (dừng), vàng (chuẩn bị), xanh (đi). Qua đó, các em nắm vững quy tắc an toàn giao thông cơ bản và ý thức được tầm quan trọng của việc tuân thủ luật giao thông.
Nội dung chính là chế tạo mô hình đèn giao thông có trục xoay để đổi tín hiệu. Học sinh sẽ học cách tạo ra cơ cấu xoay đơn giản và hiểu nguyên lý hoạt động của các thiết bị cơ khí trong đời sống.
Bài học cũng phát triển kỹ năng quan sát và tư duy logic khi học sinh phải sắp xếp thứ tự các màu đèn và hiểu được quy luật hoạt động của hệ thống giao thông.
3.3. Dụng cụ gấp áo
Chủ đề “Dụng cụ gấp áo” hướng đến việc phát triển tư duy thiết kế thông qua quy trình quan sát – phác thảo – thử nghiệm – sửa đổi. Học sinh sẽ học cách nhận diện vấn đề trong đời sống và tìm giải pháp sáng tạo.
Sản phẩm đích là “bảng gấp” tự chế; học sinh thao tác theo quy trình và tự đánh giá hiệu quả. Từ đó hình thành thói quen ngăn nắp và thấy rõ giá trị của thiết kế trong đời sống. Bài học cũng giúp học sinh hiểu về tính ứng dụng của thiết kế trong cuộc sống hàng ngày và phát triển thói quen gọn gàng, ngăn nắp.
3.4. Thước trượt cộng trừ
Chủ đề này kết hợp toán học với kỹ năng thủ công, giúp học sinh củng cố kiến thức về phép cộng và phép trừ thông qua thao tác trực quan. Các em sẽ hiểu rõ hơn về ý nghĩa của các phép tính và cách thực hiện chúng.
Học sinh học cách đọc vạch chia trên thước và thực hành thao tác trượt để tìm kết quả bài toán. Điều này giúp phát triển kỹ năng vận động tinh và khả năng quan sát chi tiết.
Nội dung cũng tập trung vào việc kiểm tra lời giải bằng cách sử dụng công cụ tự tạo, giúp học sinh tự tin hơn trong việc giải toán.
3.5. Cửa sổ đổi màu
Học sinh khám phá trộn màu cơ bản và vai trò của ánh sáng khi các màu chính “gặp” nhau tạo màu phụ. Cùng lúc, các em lắp khung cửa có cánh trượt/lật để luyện cơ cấu mở–đóng. Sản phẩm được dùng làm “cửa sổ kể chuyện” – nơi các em phát triển trí tưởng tượng và diễn đạt bằng hình ảnh.
Nội dung cũng khuyến khích học sinh kể chuyện bằng hình ảnh, phát triển trí tưởng tượng và khả năng diễn đạt thông qua nghệ thuật thị giác.
3.6. Chậu cây hai tầng
Chủ đề này giúp học sinh hiểu về nhu cầu nước và ánh sáng của cây trồng. Các em sẽ học cách quan sát sự phát triển của cây và điều kiện cần thiết cho sự sống. Học sinh thực hành kỹ năng sắp xếp và phân loại thông qua việc bố trí cây trong chậu hai tầng. Điều này phát triển tư duy logic và khả năng tổ chức không gian.
Nội dung cũng khuyến khích thói quen chăm sóc cây và giữ vệ sinh lớp học, giúp học sinh có trách nhiệm với môi trường xung quanh.
3.7. Búp bê vận động
Từ mô hình búp bê, học sinh nhận biết xương – khớp và cách khớp tạo chuyển động. Các em tự tạo khớp nối bằng ghim, dây; qua đó hiểu nguyên lý hoạt động cơ cấu gần gũi với cơ thể người. Phần biểu diễn động tác giúp rèn phối hợp tay–mắt và kỹ năng điều khiển chính xác.
Nội dung cũng tập trung vào kỹ năng điều khiển búp bê để biểu diễn các động tác, phát triển sự phối hợp tay mắt và khả năng thao tác tinh.
3.8. Khung cửa sổ kể chuyện ngày đêm
Bài học giúp phân biệt đặc trưng ban ngày/ban đêm qua mặt trời, mây, trăng, sao… rồi chuyển hóa thành câu chuyện bằng tranh. Các em học cách chọn – ghép chi tiết để tạo sản phẩm chắc chắn, bền. Năng lực ngôn ngữ và sáng tạo được bồi đắp thông qua việc kể – minh họa – trình bày.
3.9. Chợ nổi trên sông
Mục tiêu và nội dung
Chủ đề này hướng học sinh làm thí nghiệm với mô hình thuyền để trải nghiệm trực tiếp hiện tượng nổi – chìm và quan sát lực đẩy Ác-si-mét hoạt động như thế nào.
Bằng cách thay đổi bề rộng đáy và độ cao thành thuyền, các em so sánh khả năng nổi – chở tải, qua đó rèn luyện kỹ năng quan sát và phân tích. Từ kết quả thử nghiệm, học sinh tiếp tục điều chỉnh bản thiết kế, học cách cải tiến sản phẩm từng bước cho tới khi đạt mục tiêu.
3.10. Tờ lịch ngày
Chủ đề cuối cùng giúp học sinh gọi tên 7 ngày trong tuần và hiểu về khái niệm thời gian. Các em sẽ học cách đọc thứ và ngày một cách chính xác. Học sinh học cách làm khung ghi chú có thể xóa và viết lại bằng nam châm hoặc bảng trắng nhỏ.
Điều này rất hữu ích cho việc tổ chức thời gian cá nhân. Nội dung cũng tập trung vào kỹ năng trình bày lịch một cách gọn gàng và đẹp mắt, phát triển thẩm mỹ và tính tổ chức.
4. Hệ sinh thái tài nguyên số hỗ trợ giảng dạy STEM
Một trong những điểm mạnh đặc biệt của bộ sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 chính là hệ sinh thái tài nguyên số đầy đủ và phong phú đi kèm. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã đầu tư xây dựng một bộ tài liệu hỗ trợ toàn diện, giúp giáo viên dễ dàng triển khai các hoạt động STEM mà không cần phải tự chuẩn bị từ đầu.
Hệ thống này được thiết kế với mục tiêu giảm tải công việc chuẩn bị cho giáo viên, đồng thời đảm bảo chất lượng và tính nhất quán trong việc triển khai giáo dục STEM trên toàn quốc.
Sách giáo viên STEM
Tài liệu “xương sống” định hướng mục tiêu, chuẩn năng lực cần đạt của từng chủ đề, gợi ý tổ chức hoạt động, vật liệu thay thế theo điều kiện thực tế và tiêu chí đánh giá (rubric). Nhờ đó, thầy cô nắm bức tranh tổng thể trước khi vào lớp.
Kế hoạch dạy học
Khung phân phối chương trình trọn năm/học kì cho 10 chủ đề: thời lượng, mốc kiểm tra – đánh giá, liên kết liên môn (Toán, Tiếng Việt, TN&XH). Lộ trình tăng dần độ khó giúp học sinh lớp 1 tiếp cận STEM tự nhiên, không quá tải.
Kế hoạch bài dạy (Giáo án)
Thiết kế theo quy trình 5 bước STEM với mục tiêu rõ ràng, tiến trình từng hoạt động, câu hỏi gợi mở, phương án đánh giá (thường xuyên – định kì). Mỗi giáo án có phần dự phòng khi thiếu vật liệu/thiếu thời gian và gợi ý biến thể online/offline.
Bài giảng điện tử
Bộ slide (PowerPoint/Google Slides) đồng bộ với giáo án: hình minh họa rõ ràng, chữ lớn – dễ đọc, hiệu ứng vừa phải, có chèn video/ảnh thao tác. File mở để chỉnh sửa, giáo viên tùy biến theo đặc thù lớp học.
Phiếu học tập – đánh giá
Worksheet theo từng bài: tô màu, nối – vẽ, quan sát – mô tả, ghi chép thí nghiệm… có hai mức độ (luyện tập và mở rộng), kèm đáp án/rubric để chấm nhanh. Có phiên bản dùng cho tự đánh giá cá nhân và đánh giá theo nhóm.
Hình ảnh sản phẩm mẫu
Album ảnh nhiều góc chụp, chú thích kích thước – bước lắp ráp, mục “lỗi thường gặp & cách khắc phục”. Học sinh hình dung rõ sản phẩm đích, giáo viên dễ minh họa tiêu chí đẹp – bền – an toàn.
Video tiết dạy minh họa
Clip quay lớp học thực: cách giao nhiệm vụ, điều phối nhóm, đặt câu hỏi, xử lí tình huống. Thầy cô có thể xem nhanh trước giờ dạy hoặc dùng trong sinh hoạt chuyên môn để thống nhất quy trình với sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1.
Video thao tác thực hành bổ trợ
Video HD cận cảnh từng bước (step-by-step), có danh mục vật liệu – lưu ý an toàn, tốc độ chậm dễ theo dõi. Phù hợp mở trên lớp khi hướng dẫn hoặc gửi cho học sinh/ phụ huynh ôn tập tại nhà.
Trọn bộ tài nguyên số sẽ giúp giảm đáng kể thời gian chuẩn bị, đồng thời bảo đảm chất lượng và tính nhất quán khi triển khai sách STEM lớp 1 trong toàn trường.
5. Tổng kết
Trên đây là giới thiệu tổng quan sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 cho thầy cô, cuốn sách thực sự là công cụ giáo dục đột phá, bước đầu tiên giúp học sinh phát triển toàn diện từ tư duy thiết kế, kỹ năng thực hành đến khả năng giao tiếp hợp tác.
Với 10 chủ đề thực hành được thiết kế khoa học và gần gũi với cuộc sống, cuốn sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo lớp 1 tạo nên một hành trình học tập thú vị và ý nghĩa.
Để tìm hiểu thêm thông tin chi tiết về bộ sách và tài liệu hỗ trợ, giáo viên có thể:
- Truy cập trang giới thiệu bộ sách Giáo dục STEM – Hành trình sáng tạo để tải tài liệu miễn phí
- Liên hệ với đại diện Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tại địa phương
- Tham gia các khóa tập huấn về giáo dục STEM do Sở Giáo dục tổ chức
Ngoài ra, để mở rộng kiến thức và tìm thêm tài liệu tham khảo chất lượng, các thầy cô có thể tham khảo thêm tại danh mục Sách tham khảo với nhiều đầu sách phong phú về giáo dục STEM và phương pháp giảng dạy hiện đại.
